| 157 | Tempore Theodosii senioris floruit presbiter Iohannes Damascenus. |
| 158 | Hic ab infantia Grecis litteris eruditus infra XII annos omnem liberalium artium scientiam apprehendit et in amore dei ac gloriose matris eius se exercens monachalem habitum assumpsit uirgoque permanens regine uirginum horas cotidie studiosissime decantabat. |
| 159 | Factusque presbiter in eius honore missas deuotissime ac frequentissime celebrabat. |
| 160 | Insuper orationes, antiphonas, responsoria prosasque facere consueuerat quas in eius sollempnitatibus ad ipsius laudem dulcissime decantabat. |
| 161 | Tradebant ei nobiles uiri proprios filios erudiendos quos ille non solum litteris studiosissime instruebat, sed etiam in dei timore et amore in omnium morum honestate diligenter informabat. |
| 162 | Quadam die cum egressus ciuitatis muros cum scholaribus suis paulisper spatiaretur, Sarraceni subito irruentes more solito cum hominum et animalium multitudine ipsum quoque rapuerunt ac secum in Persidam detulerunt; et cum inter predones prede diuisio fieret, contigit ut cuidam inter eos ditissimo Iohannes in partem ueniret. |
| 163 | Qui ceteris ad seruitutis opera deputatis nutu diuino meritis beate uirginis erga ipsum mitius agebat. |
| 164 | Captiuus namque seruitutis pensum solitum reddere non negligebat, sed et ieiuniis ac uigiliis insistens orationes ad beatam uirginem deuotissime cotidie dirigebat. |
| 165 | Quod ille gentilis animaduertens ipsum ire ac redire liberum quo uellet infra palatii spatia permittebat. |
| 166 | Et die quadam sic eum allocutus est: «Mi Iohannes carissime, miratus sum prudentiam tuam, dictandi curialitatem, scribendi utilitatem, cantandi et organizandi suauitatem, sanctum quoque propositum et conuersationem. |
| 167 | Habeo filium non minus me ipso mihi carum quem precor ut in artibus liberalibus erudias et in dictando, scribendo, legendo, cantando sic eum tibi confirmare studeas ut si forte aliquando a nobis liber recederes in ipso tamen apud nos quodammodo totus remaneas. |
| 168 | Qui puerum obedienter humiliterque suscipiens et a primis elementis erudire incipiens, infra paucos annos in omnibus liberalibus artibus sic instructum reddidit ut si magistri ac discipuli retoricam, dictandi genus attenderes, si littere formam aspiceres, si uocis melodiam audires, nullam esse differentiam inter utrumque clamares. |
| 169 | Porro cum imperatori Theodosio pro uite merito et morum honestate necnon et pro eloquentie nitore in quibusdam caris necessarius uideretur, missa legatione sub pena capitis domino mandat ut ei quantotius Iohannes mitteretur. |
| 170 | Qui precepto imperiali non ausus contradicere Iohannem Constantinopolim ad ipsum honorifice deduci fecit. |
| 171 | Imperator eum cum honore suscepit et ei monasterium in quo cum fratribus deo quiete seruiret in urbe dedit ubi et ipsemet sepius ueniebat ac de statu regni et salute anime familiariter cum eo tractabat. |
| 172 | Vt autem bonus Iohannes ad meritorum augmentum probaretur adhuc in camino tribulationis iuuenis ille quem in Persida docuerat suum stilum, genus dictandi et propriam manum scribendi nequitie spiritu exagitatus epistolam proprio sensu ingenioque dictauit scriptamque Constantinopolim furtiue direxit et in loco palatii ubi citius a ministris imperialibus inueniri posset iactari precepit. |
| 173 | Eratque talis: ‘Dilectis amicis qui sunt in Persida Damascenus Iohannes monachorum minimus salutem. |
| 174 | Noueritis imperatorem robur exercitus ad diuersa bella in nationes extremas misisse urbemque regiam et finitimas regiones hominibus uacuas remansisse. |
| 175 | Quoniam ergo sapientes estis securi uenite et uictoriam uobis paratam absque mora uiriliter obtinete’. |
| 176 | Inuenta est igitur a ministris epistola et coram imperatore perlecta; traditio ab omnibus exclamatur et quis huius prodictionis actor esset inquiritur. |
| 177 | Forma littere ingeniumque scribendi respicitur et Iohannem esse imperatori nuntiatur. |
| 178 | Statimque Iohannes queritur et cum iniuria ad imperatoris presentiam trahitur ipso mirante unde tam subito talis tumultus contra se conspiratio oriretur. |
| 179 | Populus uniuersus intorquet conuitia mille: non sacerdotem, sed proditorem, non monachum, sed apostatam proclamabat et furibundus uix manus ab eius oculis continebat. |
| 180 | Tunc imperator facto silentio suspirans ait: «O nequissime Iohannes, beneficiis mei ingrate, malum mihi pro bono reddidisti. |
| 181 | Quantum est in te patriam perdidisti mihique ac meis auferens libertatem in captiuitatem pessimam nos reclusisti». |
| 182 | Ostensaque illi epistola, respondit ita: «Vere domine formam scribendi ac dictandi stilum meum esse cognoui, sed testis est mihi deus quod eam omnino non feci». |
| 183 | Cumque in eum omnes perstreperent eo quod ueritatem occultare uelle uideretur, undique clamabant ut absque dilatione morte puniretur. |
| 184 | Iudices facto consilio communi assensu dicunt ipsum quia specialis amicus imperatoris fuerat non debere occidi, sed manum que tantum facinus perpetrauerat abscidi. |
| 185 | Quo facto Iohannes de dolore uulneris ac diminutione corporis deo gratias egit et quod in eius honorem amplius sacrificium offerre non possit paulisper condoluit. |
| 186 | Et abscissa ita manus officio spiculatoris iussu imperatoris ad testimonium tanti sceleris suspensa est in monasterio ipsius Iohannis. |
| 187 | Ille mox ante ymaginem spiritualis domine sue mancus adueniens discooperto uulnere et extenso brachio cum ea pie rixabatur inquiens: «Heccine domina uestrorum premia sunt meritorum, heccine tuorum beatitudo seruorum! Esto, domina, mei digne pro meritis peccatorem me flagellari uoluisti, sed ut quid instrumentum officii ita permisisti penitus abscidi? Hec quippe manus hymnorum laudis tue cantica sepius scribendo parabat et deo patri sacratissimum corpus et sanguinem filii tui multotiens in honore tuo ad omnium salutem peccatorum offerebat». |
| 188 | Cumque talia sepius lamentando peroraret contigit nocte quadam post lamentationem ut in lectulo fessus nec dormiens nec uigilans ex toto pausaret. |
| 189 | Et ecce, regina uirginum affuit cum ingenti lumine, hylari facie tali consolans eum affamine: «Quid agis, inquit, puer meus fidelissime?». |
| 190 | «Heu, inquit ille, domina, quid interrogas? Quin immo interrogo te ego. |
| 191 | Cum hoc paterer ubi eras? Ecce, ad meum, immo ad tuum dedecus in ecclesia pendet clientuli tui manus». |
| 192 | At illa: «Confortare, inquit, fili in domino. |
| 193 | Manum tibi restaurare potest qui totum hominem plasmauit ex nihilo». |
| 194 | Hiis dictis eo uidente illa ecclesiam petiit delatam indeque manum eius brachio cum mira benignitate in momento restituit. |
| 195 | Tunc ille gratias agens redita diei luce surgit, fratribus conuocatis manum ostendit eosque ad secum magnalia dei glorificandum animauit. |
| 196 | Moxque indutus sollempniter alta uoce missam de beatissima uirgine celebrauit. |
| 197 | Imperator audito miraculo pedes ad eum uenit et ore proprio manum deosculans post dei laudes et gloriose uirginis ab ipso diligenter inquirit si quem alicubi cognosceret qui suum dictandi genus ac scribendi formam haberet. |
| 198 | Ille autem sibi aperuit qualiter in Persida captus filium domini sui qui eum detinebat dictandi et scribendi modum sic docuit ut a sua discerni penitus non ualeret. |
| 199 | Quesitum est et sic per omnia uerum esse compertum est. |
| 200 | Et sic omnes in laudem uirginis proruperunt. |
| CXXVIII De sancto Adriano |
| 1 | Adrianus a Maximiano imperatore martyrium passus est. |
| 2 | Cum enim predictus Maximianus in Nychomedia urbe ydolis immolaret, iussu eius cuncti christianos perquirentes alii timore pene, alii amore promisse pecunie, uicini uicinos, propinqui domesticos ad supplicium pertrahebant; inter quos XXXIII a perquirentibus comprehensi ante regem adducti sunt. |
| 3 | Quibus rex: «Non audistis qualis pena aduersus christianos posita sit?». |
| 4 | Cui illi: «Audiuimus et stultitie tue iussionem irrisimus». |
| 5 | Tunc rex iratus neruis crudis eos cedi iussit et lapidibus ora eorum contundi mandauit ac annotata uniuscuiusque confessione ferro uinctos in carcere recludi precepit. |
| 6 | Quorum constantiam Adrianus prior officii militaris considerans dixit eis: «Adiuro uos per deum uestrum ut mihi dicatis que est remuneratio quam expectatis per ista tormenta». |
| 7 | Ad hoc sancti dixerunt: «‘Oculus non uidit nec auris audiuit nec in cor hominis ascendit que preparauit deus diligentibus se’». |
| 8 | Tunc Adrianus in medium prosiliens ait: «Annotate me cum istis, quia et ego christianus sum». |
| 9 | Quod cum imperator audisset nolentem sacrificare uinctum ferro in carcere posuit. |
| 10 | Natalia uero uxor eius audiens uirum suum incarceratum scidit uestimenta sua flens plurimum et eiulans. |
| 11 | Sed cum didicisset quod propter fidem Christi in carcerem missus fuisset gaudio repleta ad carcerem cucurrit et uincula uiri sui et aliorum osculari cepit. |
| 12 | Erat enim christiana, sed propter persecutionem se non publicauerat. |
| 13 | Et dixit ad uirum suum: «Beatus es, domine mi Adriane, quia inuenisti diuitias quas non dimiserunt parentes tui, quibus egebunt hii qui multa possident quando non erit fenerandi tempus nec mutuo accipiendi, dum nullus de pena alium liberabit nec pater filium nec mater filiam nec seruus dominum nec amicus amicum nec diuitie possessorem». |
| 14 | Cumque eum admonuisset ut omnem gloriam terrenam contempneret et amicos et parentes sperneret et semper ad celestia cor haberet, dixit ad eam Adrianus: «Vade, soror mea, tempore passionis nostre accersiam te ut uideas finem nostrum». |
| 15 | Sicque uirum suum aliis sanctis recommendans ut eum scilicet confortarent rediit in domum suam. |
| 16 | Postmodum audiens Adrianus diem sue passionis adesse dans munera custodibus et sanctos qui secum erant in fideiussores abiit domum uocare Nataliam, sicut ei iuramento promiserat ut eorum passionibus presens esset. |
| 17 | Quidam autem eum uidens precucurrit et nuntiauit Natalie dicens: «Absolutus est Adrianus et ecce uenit!». |
| 18 | Quod illa audiens non credebat dicens: «Et quis potuit eum absoluere a uinculis? Non mihi contingat ut soluatur a uinculis et separetur a sanctis!». |
| 19 | Dum hoc loqueretur, puer domesticus uenit dicens: «En dominus meus dimissus est!». |
| 20 | Illa autem putans quod martyrium refugisset amarissime flebat et cum uidisset eum surgens uelocius ostium domus contra eum clausit et dixit: «Longe a me efficiatur qui a deo corruit! Non mihi contingat loqui ori illius per quod dominum suum abnegauit!». |
| 21 | Et conuersa ad eum dixit: «O tu miser sine deo, quis te coegit apprehendere quod non potuisti perficere, quis te separauit a sanctis aut quis te seduxit ut recederes a conuentu pacis? Dic mihi cur fugisti antequam pugna fieret, antequam repugnantem uideres, quomodo uulneratus es necdum emissa sagitta? Et ego mirabar si ex gente sine deo et de genere impiorum aliquis offerretur deo. |
| 22 | Heu me infelicem et miseram, quid faciam que coniuncta sum huic ex genere impiorum? Non est concessum mihi unius hore spatium ut uocarer uxor martyris, sed ut dicerer uxor transgressoris! Ad modicum quidem exultatio mea fuit et ecce, per secula obprobrium meum erit». |
| 23 | Hec autem beatus Adrianus audiens uehementer gaudebat admirans de femina iuuene, pulcherrima et nobili et ante XIV menses nupta quomodo talia loqui posset. |
| 24 | Vnde ex hoc ad martyrium ardentior effectus uerba eius libentissime audiebat, sed cum eam nimis affligi uideret dixit ei: «Aperi mihi, domina mea Natalia! Non enim ut putas fugi martyrium, sed te, ut promisi, uocare ueni». |
| 25 | Que non credens ait: «Vide quomodo me seducit transgressor, quomodo mentitur alter Iudas! Fuge a me miser, iam me ipsam interficiam ut satieris». |
| 26 | Et dum moraretur ad aperiendum dixit ei: «Aperi citius! Nam uadam et ultra non uidebis me et post hoc lugebis quod me ante exitum meum non uideris. |
| 27 | Fideiussores dedi sanctos martyres et si ministri me requirentes non inuenerint, substinebunt sancti tormenta sua simul et mea». |
| 28 | Hec audiens Natalia aperuit et sibi inuicem prostrati ad carcerem simul abierunt, ubi Natalia per VII dies sanctorum ulcera cum linteis pretiosis extergebat. |
| 29 | Statuta autem die imperator eos presentari iussit. |
| 30 | Qui resoluti penis quia ambulare non poterant uelut animalia portabantur; Adrianus uero retro uinctis manibus sequebatur. |
| 31 | Deinde Adrianus portans sibi eculeum cesari presentatur. |
| 32 | Natalia uero adiungens se ei dicebat: «Vide, domine mi, ne forte trepides cum tormenta uidebis; modicum quidem nunc patieris, sed continuo cum angelis exultabis». |
| 33 | Adrianus igitur sacrificare nolens grauissime cesus est. |
| 34 | Currensque Natalia cum gaudio ad sanctos qui erant in carcere ait: «Ecce, dominus meus inchoauit martyrium». |
| 35 | Cum autem rex ne deos suos blasphemaret moneret, ille ait: «Si ego ita torqueor quia eos qui non sunt dii blasphemo, qualiter ipse torqueberis qui deum uerum blasphemas?». |
| 36 | Cui rex: «Hec uerba te illi seductores docuerunt». |
| 37 | Ad quem Adrianus: «Quare eos seductores dicis qui sunt doctores uite eterne?». |
| 38 | Currens Natalia hec responsa uiri sui aliis cum gaudio referebat. |
| 39 | Tunc rex a quatuor ualidissimis uiris fecit eum grauissime cedi. |
| 40 | Omnes autem penas et interrogationes et responsiones Natalia aliis martyribus qui erant in carcere continuo referebat. |
| 41 | In tantum autem cesus est ut eius uiscera effunderentur. |
| 42 | Tunc ferro uinctus cum aliis in carcere recluditur. |
| 43 | Erat autem Adrianus iuuenis delicatus ualde et decorus annorum XXVIII. Natalia uero uirum suum supinum iacentem et totum laceratum considerans mittens manum sub uertice eius dicebat: «Beatus es, domine mi, quia dignus effectus es numero sanctorum. |
| 44 | Beatus es, lumen meum, ut patiaris pro eo, qui pro te passus est. |
| 45 | Perge nunc, dulcis meus, ut uideas gloriam eius!». |
| 46 | Audiens autem imperator quod multe matrone sanctis in carcere ministrarent precepit ne ulterius ad eos ingredi permittantur. |
| 47 | Quod audiens Natalia se ipsam tonsurauit et habitum uirilem assumens sanctis in carcere ministrabat. |
| 48 | Alias quoque exemplo suo ad hoc induxit; rogauitque uirum ut cum esset in gloria hanc precem pro se faceret, ut se intactam custodiens ab hoc seculo citius euocaret. |
| 49 | Audiens autem rex que matrone fecissent, iussit incudem afferri ut confractis super eum cruribus sancti martyres interirent. |
| 50 | Timens uero Natalia ne uir suus ex aliorum suppliciis terreretur, rogauit ministros ut ab eo inciperent. |
| 51 | Abscissis igitur ab eo pedibus cruribusque confractis rogauit eum Natalia ut manum sibi abscidi permitteret quatenus aliis sanctis qui plura passi fuerant compar esset. |
| 52 | Quo facto Adrianus spiritum reddidit ceterique ultro pedes protendentes ad dominum migrauerunt. |
| 53 | Rex autem eorum corpora cremari mandauit; Natalia uero manum Adriani in sinu suo abscondit. |
| 54 | Cum autem corpora sanctorum in ignem precipitarentur, uoluit et Natalia se cum eis in ignem precipitare, sed subito uehementissimus imber erupit et ignem extinguens corpora sanctorum illesa seruauit. |
| 55 | Christiani uero inito consilio corpora eorum Constantinopolim transferri fecerunt, quousque pace ecclesie reddita cum honore referrentur. |
| 56 | Passi sunt circa annos domini CCLXXX. Natalia uero domi remanens manum sancti Adriani sibi retinuit quam in solatium uite sue semper ad caput lectuli sui tenebat. |
| 57 | Post hoc autem tribunus uidens Nataliam tam pulchram tamque diuitem et nobilem de uoluntate imperatoris honestas matronas ad eam misit ut in suum coniugium consentiret. |
| 58 | Quibus Natalia respondit: «Quis mihi prestare poterat ut coniungerer tali uiro? Sed peto ut trium dierum mihi dentur inducie ut me ualeam preparare». |
| 59 | Hoc autem dicebat ut inde fugere posset. |
| 60 | Cum autem dominum exoraret ut se intactam conseruaret subito obdormiuit. |
| 61 | Et ecce, unus martyrum ei apparuit et eam dulciter consolans ut ad locum in quo sunt corpora martyrum ueniat imperauit. |
| 62 | Euigilans igitur et manum Adriani solum accipiens cum multis christianis nauim conscendit. |
| 63 | Quod tribunus audiens eam cum multis militibus per nauigium insecutus est. |
| 64 | Exurgens autem uentus contrarius multis eorum submersis eos redire compulit. |
| 65 | Media autem nocte dyabolus in specie naucleri cum naui phantastica hiis qui erant cum Natalia apparuit et quasi uoce naucleri ait eis: «Vnde uenistis et quo pergitis?». |
| 66 | Et illi: «Ex Nychomedia uenimus et Constantinopolim pergimus». |
| 67 | Quibus ille ait: «Erratis: ad sinistrum pergite ut rectius nauigetis». |
| 68 | Hoc autem dicebat ut eos in pelagus mitteret et perirent. |
| 69 | Cum autem uela mutarent, subito Adrianus in nauicula sedens eisdem apparuit et eos nauigare sicut prius ceperant admonuit, asserens malignum spiritum fuisse qui sibi locutus fuerat; ponensque se ante eos precedebat illos et uiam eis ostendebat. |
| 70 | Natalia uero Adrianum precedere uidens immenso gaudio repleta est; sicque antequam illucesceret Constantinopolim aduenerunt. |
| 71 | Cum autem Natalia in domum ubi erant corpora martyrum introisset et manum Adriani ad corpus posuisset et post orationem dormitasset, Adrianus ei apparuit et salutans eam ut in eternam pacem secum ueniret precepit. |
| 72 | Que cum euigilasset et sompnium astantibus retulisset ualefaciens omnibus emisit spiritum. |
| 73 | Fideles autem corpus eius accipientes iuxta corpora martyrum illud posuerunt. |
| CXXIX De sanctis Gorgonio et Dorotheo |
| 1 | Gorgonius et Dorotheus apud Nychomediam primi in palatio Diocletiani antique militie renuntiant ut liberius regem suum sequantur et christianos se uoce libera confitentur. |
| 2 | Quod cesar audiens plurimum anxiabatur egre ferens perdere tales uiros quos intra palatium nutritos morum et generis nobilitas decorabat. |
| 3 | Cum igitur nec minis nec blanditiis mouerentur in eculeo distenduntur et flagellis et ungulis toto corpore laniati aceto et sale nudatis pene eorum uisceribus perfunduntur. |
| 4 | Et cum hec alacriter tolerarent in craticula assantur ubi quasi in lecto florum uidebantur iacere nihilque lesionis sentire. |
| 5 | Deinde iussu cesaris laqueo suspenduntur et corpora lupis et canibus exponuntur, sed tamen intacta a fidelibus colliguntur. |
| 6 | Passi sunt circa annos domini CCLXXX. Post multos annos corpus sancti Gorgonii Romam translatum est. |
| 7 | Anno autem domini DCCLXIV episcopus Metensis nepos Pipini regis ipsum ad Gallias transtulit et in Gorziensi monasterio collocauit. |
| CXXX De sanctis Protho et Iacincto |
| 1 | Prothus et Iacinctus fuerunt domicelli et in studio philosophie socii Eugenie filie Philippi nobilissimi Romanorum. |
| 2 | Qui quidem Philippus a senatu prefecturam Alexandrie acceperat et illuc Claudiam uxorem suam et filios Auitum et Sergium, filiam quoque Eugeniam secum duxit. |
| 3 | Porro Eugenia omnibus liberalibus artibus et litteris erat perfecta. |
| 4 | Prothus quoque et Iacinctus secum studuerant et ad perfectionem omnium scientiarum deuenerant. |
| 5 | Eugenia igitur XV etatis sue anno ab Aquilino Aquilini consulis filio petitur uxor. |
| 6 | Cui illa: «Maritus non natalibus, sed moribus est eligendus». |
| 7 | Peruenit igitur ad manus eius doctrina Pauli et cepit animo fieri christiana. |
| 8 | Permissum erat tunc christianis iuxta Alexandriam habitare, unde illa quasi solatiando pergens ad uillam transiens audiuit christianos cantantes: «‘Omnes dii gentium demonia, dominus autem celos fecit’». |
| 9 | Tunc dicit ad pueros Prothum et Iacinctum qui secum studuerant: «Philosophorum sillogismos scrupoloso studio transegimus, aristotelica argumenta et Platonis ideas et Socratis monita; et breuiter quicquid cantat poeta, quicquid orator et quicquid philosophus excogitat hac sententia excluduntur. |
| 10 | Dominam me uobis usurpata potestas, sororem uero sapientia fecit; simus ergo fratres et Christum sequamur». |
| 11 | Placet consilium et assumpto habitu uiri ad monasterium cui Helenus uir dei preerat uenit, qui nullam ad se feminam uenire sinebat. |
| 12 | Qui etiam quadam uice cum heretico disputans cum uim argumentorum ferre non posset magnum ignem accendi fecit ut ille qui non combureretur ueram fidem habere probaretur. |
| 13 | Quod cum factum esset, prior intrauit et illesus exiuit. |
| 14 | Hereticus autem cum intrare nollet ab omnibus est expulsus. |
| 15 | Ad hunc igitur cum accessisset et se uirum diceret ille ait: «Recte uir diceris quia cum sis femina uiriliter agis». |
| 16 | Nam sibi eius conditio a deo fuerat reuelata. |
| 17 | Ab eo igitur cum Protho et Iacincto monasticum habitum accepit et se fratrem Eugenium ab omnibus appellari fecit. |
| 18 | Pater autem et mater uidentes currum Eugenie domum uacuum redisse merentes undique filiam inquiri fecerunt, sed minime inuenire potuerunt. |
| 19 | Interrogant uates quid de filia factum sit; qui respondent eam a diis inter astra translatam. |
| 20 | Quocirca pater ymaginem filie fecit et ipsam ab omnibus adorari mandauit. |
| 21 | Ipsa uero cum sociis in dei timore permansit et mortuo preposito ipsa preficitur. |
| 22 | Erat tunc Alexandrie matrona quedam diues et nobilis Melancia nomine, quam sancta Eugenia oleo perungens a quartana liberauit in nomine Ihesu Christi; unde multa ei misit munera, sed non recepit. |
| 23 | Predicta igitur matrona fratrem Eugenium uirum esse arbitrans sepius eum uisitabat uidensque elegantiam iuuentutis et pulchritudinem corporis in eius amorem uehementer exarsit, et qualiter cum eo commisceri possit anxia cogitare cepit. |
| 24 | Simulans igitur languorem misit ut ad eam ueniret et se inuisere dignaretur. |
| 25 | Qui cum uenisset, aperuit sibi qualiter eius amore capta esset et qualiter in eius concupiscentia estuaret, rogans ut secum carnaliter commisceretur; statimque eum apprehendens amplectitur et osculatur et ad crimen hortatur. |
| 26 | Quod factum frater Eugenius abhorruit dicens ei: «Recte Melancia nomen habere cognosceris. |
| 27 | Nigredinis enim repleta perfidia nigra diceris et obscura filia tenebrarum, amica dyaboli, dux pollutionis, fomentum libidinis, soror anxietatis perpetue et mortis filia sempiterne». |
| 28 | Illa uero se deceptam uidens et timens ne forte scelus publicaret uoluit ipsa prior detegere; clamareque cepit quod Eugenius uoluit se uiolare. |
| 29 | Abiit ergo ad Philippum prefectum et conquesta est dicens: «Iuuenis quidam perfidus christianus ad me medendi causa ingressus in me irruens impudenter me uoluit uiolare; et nisi unius ancille que intra cubiculum erat fuissem liberata suffragio, sue me libidini sociasset». |
| 30 | Audiens hoc prefectus ira accenditur et missa apparitorum multitudine Eugeniam ceterosque seruos Christi ferro uinctos adduci fecit diemque statuit in quo omnes tradi deberent morsibus bestiarum. |
| 31 | Accersitis autem eis coram se dixit ad Eugeniam: «Dic nobis, sceleratissime, hec uos Christus uester docuit, ut operam corruptionibus detis et matronas impudenti uesania uioletis?». |
| 32 | Cui Eugenia dimissa facie ne agnosceretur respondit: «Dominus noster castitatem docuit et integritatem seruantibus uitam eternam promisit. |
| 33 | Hanc autem Melanciam falsam testem monstrare possumus, sed melius est ut nos patiamur quam illa cum conuicta fuerit puniatur et fructus patientie nostre depereat. |
| 34 | Verumptamen adducat ancillam quam dicit nostri sceleris esse testem ut ex ore eius possint refutari mendacia». |
| 35 | Que cum adducta esset, illa a domina sua edocta constanter sibi opponebat quod dominam suam opprimere uoluerit. |
| 36 | Cumque omnes de familia similiter deprauati sic esse testarentur, ait Eugenia: «Tempus tacendi transiit et tempus loquendi aduenit; nolo ut impudica in seruos Christi crimen imponat nec falsa glorietur. |
| 37 | Vt autem mendacium ueritas superet et sapientia malitiam uincat, ueritatem ostendam non propter iactantiam, sed propter dei gloriam». |
| 38 | Et hec dicens tunicam a capite usque deorsum siue usque ad cingulum scidit et femina apparuit. |
| 39 | Dixitque prefecto: «Tu mihi pater, Claudia mater, fratres hii duo qui tecum sedent, Avitus et Sergius, ego Eugenia filia tua, hii duo Prothus et Iacinctus». |
| 40 | Quod pater audiens et filiam cognoscere incipiens in amplexus cum matre irruit et lacrimas multas effudit. |
| 41 | Eugenia autem uestibus aureis induitur et in sublime tollitur; ignis autem de celo uenit et Melanciam cum suis consumpsit. |
| 42 | Sicque Eugenia patrem, matrem, fratres totamque familiam ad fidem Christi conuertit ita quod pater propter hoc a prefectura depositus a christianis episcopus ordinatur et in oratione persistens ab infidelibus occiditur. |
| 43 | Claudia autem cum filiis suis et Eugenia Romam reuertitur et ibi multos ad Christum conuertebant. |
| 44 | Eugenia autem iussu imperatoris ligata grandi saxo in Tyberim precipitatur, sed rupto saxo super undas incolumis gradiebatur. |
| 45 | Tunc in fornacem ardentem proicitur, sed extincta fornace refrigerio utebatur. |
| 46 | Recluditur deinde in tenebrosum carcerem, sed lumen splendidissimum radiabat eidem. |
| 47 | Cumque per X dies sine cibo fuisset, saluator eidem apparuit et panem candidissimum sibi porrigens dixit: «Accipe cibum de manu mea. |
| 48 | Ego sum saluator tuus quem tota mentis intentione amasti. |
| 49 | Eodem die quo ad terras descendi, ipse te eripiam». |
| 50 | In die igitur natalis domini spiculator mittitur et caput eius absciditur. |
| 51 | Que postmodum matri apparuit et quod die dominica se sequeretur predixit. |
| 52 | Veniente igitur die dominica Claudia in oratione posita emisit spiritum. |
| 53 | Prothus autem et Iacinctus cum ad templum traherentur oratione simulacrum comminuerunt et cum sacrificare nollent capitis obtruncatione martyrium postmodum compleuerunt. |
| 54 | Passi sunt autem sub Valeriano et Gallo circa annos domini CCLVI. |
| CXXXI De exaltatione Sancte Crucis |