monumenta.ch > Seneca Maior > 1
Seneca Maior, Controversiae, 1, Praefatio <<<     >>> Casus II

bav1554.16 r  Casus I HIDE LINKS TO MANUSCRIPTS

0  LIBERI PARENTES ALANT AUT VINCIANTUR. Duo fratres inter se dissidebant. alteri filius erat. patruus in egestatem incidit. patre vetante adulescens illum aluit. ob hoc abdicatus tacuit. adoptatus a patruo est. patruus accepta hereditate locuples factus est, egere coepit pater; vetante patruo alit illum. abdicatur. 1  (PORCI LATRONIS.) Quid mihi obicis? puto luxuriam. quidquid umquam immodesta largitione effudimus, id omne consumebatur in alimentum duorum senum. Cum vetaret me pater, aiebat: 'ipse mihi, (si) egerem, alimenta non daret. ' Eo iam perductus erat, ut omnem spem [ultimorum] alimentorum in ea domo poneret, in qua habebat abdicatum et inimicum. Ecce oppresserit mors egentem: quid acturus es? pluris tibi frater efferendus quam alendus est. Quisquis rogatus est, ait: 'quid porro? tam locuples frater alere non potest? ' miserrimus senex divitiis tuis etiam blandimentum in stipem perdidit. 2  'ipse' inquit 'me ali vetuit'; imitationem alienae culpae innocentiam vocas? ne eo quidem aestimas, quanta ista crudelitas sit, quod, si quis fratrem non alit, ne a filio quidem alendus est? Quid adoptionem iactas? tunc ad te veni, cum haberem divitem patrem. Parcius, quaeso, patres: praesentes habemus deos. Scis tuto te facere: etiamsi abdicaveris, alam. Fatendum est crimen meum: tardius miseritus sum; itaque do poenas: egeo. 3  Parentibus meis, cum in cetera odium sit, tantum in meam notam convenit. o felix spectaculum, si vos in gratiam possum reducere! faciam quod vultus quoque vestri hortantur: surgite, patres, adeste, iudices: alter mihi ex parentibus servatus, alter servandus est. porrigite mutuas in gratiam manus, me foederi medium pignus addite; inter contendentes duos medius elidor. Ergo fame morientem videbo per cuius cineres iuraturus sum? Omnis instabilis et incerta felicitas est: quis crederet iacentem supra crepidinem Marium aut fuisse consulem aut futurum? quid porro? tam longe exempla repeto, tamquam (in) domo non sit? qui illud vidit quid non timendum felicibus putat, quid desperandum infelicibus? 4  IUNI GALLIONIS. Ego indicabo, cur me abdices; tu indica, cur adoptaveris. quae iam accedunt nova? Equidem [nova] illud non miror, quod misericordia obicitur; illud miror, quod hic obicit. sic enim me gessi, ut hoc crimine duos patres obligarem. Uterque me amat, uterque ali miser desiderat, uterque prohibet: nec secum nec mecum (iis nec cum) fortuna bene convenit. Componite aliquando bonos quidem sed contumaces viros. uter discordiae causam praebuerit, nolite a me exigere: uterque patruus est, uterque pater est. Transit ad istum fratris sui et fortuna et animus. Misericors sum: non mutassem patrem, si naturam mutare potuissem. 5  P. ASPRENATIS. Fortunae lex est praestare quae exegeris. miserere, mutabilis est casus: dederunt victis terga victores, et quos provexerat Fortuna destituit. quid referam Marium sexto consulatu Carthagini bav1554.16 v mendicantem, septimo Romae imperantem? ne circa plura instabilis fortunae exempla te mittam, vide, quis alimenta rogetur et quis roget. IUNI OTHONIS patris. Time mutationem: et ille nihil prius ex bonis quam filium perdidit. 6  ARELLI FUSCI patris. Ecquid aperis mihi penates tuos? non sum hospes gravis: unum senem adduco. Hoc tibi vitio, pater, placui. Venit ignotus senex; volo transire iacentem: per patrem rogat. Ergo aliquis peribit fame, qui filium suum optat superstitem? Quid hoc esse dicam, quod me tam periculose abdicant, quod totiens isti fortunam mutant, quotiens ego patrem? Redite in gratiam! inter funestas acies armatae manus in foedus porriguntur. perierat totus orbis, nisi iram finiret misericordia. aut si tam pertinacia placent odia, parcite: iactatus inter duos patres, utriusque filius, semper tamen felicioris abdicatus. Positus inter duo pericula quid faciam? qui alunt abdicantur, mendicant qui non alunt. illud tamen, pater, deos testor: divitem te relinquo. 7  CESTI PII. Tali me operi praeparaveram: volebam fratres in gratiam reducere. hoc tu obicis? at, nisi impetravero, ut boni fratres sint, (quomodo) impetrabo, ne mali patres sint? Uterque me amavit, uterque pro me vota fecit; quantum est, si dixero: 'uterque me aluit'? Quae causa fuerit discordiae, nescio; timeo, ne iste prior (odiosus fuerit, qui prior) egere coepit. Quid obicis, pater? (misericordiam, puto:) scio quendam in hac civitate propter istud crimen adoptatum. 'Fratrem' inquit 'alere noluit': invenisti quod (non) possim defendere. Possum liberos tollere, ut primum hoc illis narrem, avum illorum fame perisse? Non fefelli te, qualis essem: scivisti, cum adoptares. Bis abdicatus sum; volo utramque causam meam agere, neutram per me volo; adsit mihi altus. Semper causa mea habebit advocatum patrem. Alter alterum amet: uterque me amavit. Vis illum veras poenas dare? sentiat, quam bono fratri iniuriam fecerit. 8  POMPEI SILONIS. De patre bene *** (quam)quam eum per aetatem nosse non possum, sed habet et ille beneficium meum: duos eius filios alui. Surge, infelix senex. quid? putatis illum flere, quod eget? immo quod abdicavit qui aluit. ARGENTARI. Vides enim, liberalis in domo tua esse coepi. Ille propter me duxit uxorem, cum fortasse iuvenem adoptare posset. Haec abdicantis fuere verba: '(i) ad illum, quem magis amas quam patrem! ' Non omnibus imperiis patris parendum est; nihil in te novi facio: scis me et priori patri non paruisse. Venit immissa barba capilloque deformi, non senectute sed fame membris trementibus, summissa et tenui atque elisa ieiunio voce, ut vix exaudiri posset, introrsus conditos oculos vix allevans. alui. quomodo, quaeritis? quomodo istum. 9  CORNELI HISPANI. Puta me hodie non abdicari sed adoptari; volo quaedam futuro praedicere patri: hic, quem vis adoptare, inimicum patris sui invito patre aluit; reliquit aequo animo beatam domum, ut cum mendico viveret. noveris oportet hoc eius vitium: ad praestandam calamitosis misericordiam contumax est. nec tamen habeo, quod de hoc vitio meo queri possim: hoc inveni patrem; bav1554.17 r hoc perdidi. Quam multi patres optant similem filium! bis (ab his) abdicor. Homo est; non vis alam hominem? civis est; non vis alam civem? amicus est; non vis alam amicum? propinquus est; non vis alam propinquum? sic pervenitur ad patrem: homo est, civis est, amicus est, propinquus est. condicione ergo (ista) non erit vitium porrexisse stipem, nisi dixero: 'pater est'. 10  VIBI GALLI. Circumibo tecum, pater, aliena limina, ostendam omnibus et me, qui alimenta dedi, et te, qui negasti. ROMANI HISPONIS. Scio, pater, melius esse quod tu dicis: istud ego si possem, numquam abdicatus essem. fateor, vitium est: hoc quoque in me prior emendare voluit pater nec potuit. Impulisti me in fraudem: qui me abdicabat, aiebat: 'non oportebat fieri'; tu dicebas oportere; tibi credidi. 'Non dedit' inquit 'mihi alimenta'; defuerunt tibi? Quisquis alimenta a mendico rogatus est, nihil amplius quam monstrat: 'i ad fratrem, i ad filium'. Iam quidam nobis eandem fortunam precantur; crede mihi, sacra populi lingua est. ALBUCI SILI. Tollite vestras divitias, quas huc atque illuc incertae fortunae fluctus appellet, redite in gratiam: innocens sum. 11  Pars altera. VALLI SYRIACI. Crescere ex mea proposuit invidia; sequemur senes quo vocat ambitio iuvenilis, et contionem illi praebebimus? melius se potest iactare quam defendere. Ecquid iustus metus meus [tu] est, ne heredem ingratum scribam, inimicum relinquam? Inter cetera, quae mihi cum inimico fateor esse communia, et hoc est: infelicissimam ambo et tristissimam egimus vitam, excepto uno quod alter alterum egentem vidimus. Proici me adiectis verborum contumeliis iussit, ad caelum manus sustulit fassus huius se spectaculi debitorem, et tunc primum fratri vitam precatus est. Laetitiam parati patrimonii, ut ex tanto calamitatium stupore, nullam percepi, nisi quod isti daturus omnia eram, illi negaturus. Liquet nobis deos esse: qui non aluit eget; qui in domum suam fratrem non (re)cepit in publico manet. Aequavit iam potentiam meam cum illius potentia fortuna, nisi quod haec prior facere non possum. Adoptavi te, cum abdicatus es; cum adoptas, abdico. 12  VIBI RUFI. Cum egerem, aiebam: 'satis se vindicavit, quod a dispensatore locupletis inimici consors modo omnis fortunae diurnum petam'. MARULLI. Ille autem audebit rogare, qui mori malit quam sua verba sibi dici? Multis debeo misericordiam, multis tuli: quisquis est, qui me ulla calamitate similis effingit, perinde habeo ac si gradu cognationis attingat. Scio, quam acerbum sit supplicare exteris; scio, quam grave sit repelli a domesticis; scio, quam crudele sit cotidie et mortem optare et vitam rogare. Etiamsi tu non odisti eum, qui mihi fecit iniuriam, ego odi eum, qui fecit tibi. 13  Divisio. Divisio controversiarum antiqua simplex fuit; recens utrum subtilior an tantum operosior, ipsi aestimabitis: ego exponam, quae aut veteres invenebav1554.17 vrunt aut sequentes adstruxerunt. LATRO illas quaestiones fecit: divisit in ius et aequitatem, an abdicari possit, an debeat. (an possit) abdicari, sic quaesit: an necesse fuerit illum patrem alere, et ob id abdicari non possit, quod fecit lege cogente. hoc in has quaestiones divisit: an abdicatus non desinat filius esse; an is desinat, qui non tantum abdicatus sed etiam ab alio adoptatus est. etiamsi filius erat, an quisquis patrem non alu(er)it puniatur, tamquam aeger, vinctus, captus; an aliquam filii lex excusationem accipiat; an (in) hoc accipere potuerit. an abdicari debeat, per hoc quaesit: an, etiamsi ille indignus fuit, qui aleretur, hic tamen recte fecerit, qui aluit. deinde, an dignus fuerit, qui aleretur. 14  Novi declamatores Graecis auctoribus adiecerunt primam illam quaestionem: an adoptatus abdicari possit. hac CESTIUS usus est; adiecit quaestionem [Gallio] alteram: an, si abdicari possit etiam adoptatus, (possit) ob id vitium, quod, antequam adoptaretur, notum fuit adoptanti. haec autem ex aequitatis parte pendet et tractatio magis est quam quaestio. GALLIO quaestionem primam Latronis duplicavit sic: licuit mihi alere etiam te vetante; deinde, non licuit non alere. in priore parte hoc vindicavit, non posse filium ob id abdicari, quod esset suae potestatis; nulli autem interdici misericordia: quid, si flere me vetes, cum vidi hominem calamitosum? quid, si vetes propter aliquod honestum factum periclitanti succurrere? adfectus nostri in nostra potestate sunt. quaedam iura non scripta, sed omnibus scriptis certiora sunt: quamvis filius familiae sim, licet mihi et stipem porrigere mendico et humum cadaveri (inicere). iniquum est conlapsis manum non porrigere; commune hoc ius generis humani est. Nemo invidiosum ius postulat, quo alteri profuturus est. 15  LATRO illud vehementer pressit: non feci ratione, adfectu victus sum: cum vidissem patrem egentem, mens non constitit mihi; quid vetueris, nescio. hoc aiebat non esse tractandum tamquam quaestionem, esse tamen potentius quam ullam quaestionem. FUSCUS ARELLIUS pater hoc movit in ultimo tamquam quaestionem: putavi te, quamvis vetares, nihilominus velle ali fratrem; eo vultu vetabas aut mihi ita videbaris. CESTIUS audacius: non fuit contentus dicere 'putavi velle te'; adiecit: 'voluisti et hodieque vis', et sub hac figura dixit omnia, propter quae velle deberet: 'quare ergo abdicas? puto, indignaris praereptum tibi officium. ' 16  LATRO colorem simplicem pro adulescente: habere non quo excuset, sed quo glorietur. non potui, inquit, sustinere illud durum spectaculum. offensam mihi putas tantum excidisse? mens excidit: non animus mihi constitit, non in ministerium sustinendi corporis suffecerunt pedes, oculi subita caligine obtorpuerunt. alioqui ego, si tunc meae mentis fuissem, expectassem dum rogarer? FUSCUS illum colorem introduxit, quo frequenter uti solebat, religionis: movit, inquit, me natura, movit pietas, movit humanorum casuum tam manifesto approbata exemplo bav1554.18 r varietas. stare ante oculos Fortuna videbatur et dicere: 'talia his fiunt qui suos non alunt. ' 17  ALBUCIUS hoc colore: accessit, inquit, ad me pater nec summis(sis) verbis locutus est, non rogavit, sed, quomodo agendum esset cum filio, alere me iussit. recitavit legem, quam ego semper scriptam etiam patruo putavi. et deinde dixit: praestiti non quantum patri praestare debui sed quantum vetanti subripere potui. BLANDUS colore diverso: venit subito deformis squalore, lacrimis. o graves, Fortuna, vices tuae! ille dives modo, superbus, rogavit alimenta, rogavit filium suum, rogavit abdicatum suum. interrogas, quam diu rogaverit? ne di istud nefas patiantur, ut diu rogaverit; diutius tamen quam tu. Quaeritis, quid fecerim? quod solebam. 18  SILO POMPEIUS hoc colore: movit, inquit, me quod nihil suo iure, nihil pro potestate, quod tamquam patruus accessit. ego vero non expectavi verba, non preces: complexus sum et osculatus sum patrem. dedi alimenta: hoc unum crudeliter feci, quod dixi fratrem dedisse: non alere sed exprobrare visus sum. TRIARIUS hoc colore: timui, inquit, si non aluissem, ne abdicarer a patre; sciebam, quomodo illi placuissem. ARGENTARIUS hoc colore: accessit, inquit, ad me pater obrutus sordibus, tremens deficientibus membris; rogavit alimenta: interrogo vos, iudices, quid me sic facere oporteat, nam istum non interrogo: scit, quid facturus sim. Non patiar, ut alteri patri faciam iniuriam, alteri invidiam. Cum vetuisset me alimenta praestare, si qua est fides, non putavi illum ex animo vetare: lenocinatur, inquam, gloriae meae, ut videar patrem etiam prohibitus aluisse. 19  MARULLUS novo colore egit: cecidit in pedes meos senex squalidus barba capilloque: novit, inquam, nescio qui iste misericordiam meam. adlevavi, cum ignorarem quis esset; vultis repellam, quod pater est? CESTIUS hoc colore: haec mecum cogitavi: patrem meum egentem videt frater; non miseretur, non praestat alimenta; hoc est, inquam, non vult eripere filio officium, scit in hac fortuna meorum has iam meas esse partes. Hoc scilicet peccavi, quod non ultro ad patrem accessi; sed aiebam: nolo huic quicquam amplius praestare quam illi praestiti: non expectavi, donec patruus ad me veniret? et nunc expectabo. Venit ad me pater; quid habui facere? perducere illum ad patruum? non feci. merito irascitur: potuit enim, si aluisset, levare quidem fortunam fratris sed causam adgravare. 20  BUTEONIS colorem non probabat Latro: praestitisse se dixit exiguum, tantum quo spiritum posset producere, et cum descripsisset pallorem eius ac maciem, adiecit: apparet illum ab inimicis ali. hunc colorem cum improbaret LATRO, hac sententia usus est: non est, inquit, abdicato quicquam ex gloria criminis sui detrahendum. HISPANUS hunc colorem venustius, nam et miserationi eius, qui non bnignissime alitur, adiecit aliquid et pietati suae nihil detraxit: quomodo autem, inquit, illum alo? exiguos furtive cibos mitto et si quid de mensa mea detrahere potui, famelico seni porrigo. non credis, qui scis, quomodo te aluerim? 21  bav1554.18 v Colorem ex altera parte, quae durior est, LATRO aiebat hunc sequendum, ut gravissimarum iniuriarum inexorabilia et ardentia induceremus odia Thyes(teo) more: aiebat patrem non irasci tantum debere sed furere. ipse (in) declamatione usus est summis clamoribus illo versu tragico: cur fugis fratrem? scit ipse. Hunc colorem secutus SYRIACUS VALLIUS durum sensum videbatur non dure posuisse in narratione sic: infelicissimam ambo et tristissimam egimus vitam, excepto quod alter alterum egentem vidimus. aeque efficaciter odium videbatur expressisse fraternum hac sententia: vos, iudices, audite quam valde eguerim: fratrem rogavi! 22  Hanc partem memini apud Cestium declamari ab ALFIO FLAVO, ad quem audiendum me fama perduxerat. qui cum praetextatus esset, tantae opinionis fuit, ut populo Romano puer eloquentia notus esset. semper de illius ingenio Cestius et praedicavit et timuit: aiebat tam immature magnum ingenium non esse vitale. sed tanto concursu hominum audiebatur, ut raro auderet post illum Cestius dicere. ipse omnia mala faciebat ingenio suo, naturalis tamen illa vis eminebat, quae post multos annos iam et desidia obruta et carminibus enervata vigorem tamen suum tenuit. semper autem commendabat eloquentiam eius aliqua res extra eloquentiam: in puero lenocinium erat ingenii aetas, in iuvene desidia. 23  hic cum declamaret partem abdicantis, hanc summis clamoribus dixit sententiam: quis es tu, qui de facto patrum sententiam feras? 'ille tunc peccavit; tu nunc peccas. ' ad te arbitrum odia nostra non mittimus: iudices habemus deos. et illam sententiam: audimus fratrum fabulosa certamina et incredibilia, nisi nos fuissemus; impias epulas, detestabili parricidio fugatum diem: hoc uno modo iste frater a fratre ali meruit. quam innocenter me contra parricidium vindico! filium illi suum reddo. 24  CESTIUS hunc colorem tam strictum non probavit sed dixit temperandum esse, et ipse hoc colore usus est, quem statim a principio induxit: miratur aliquis, quod, cum duo gravissimam fratris acceperimus iniuriam, ego et filius; ego solus irascor? non est, quod miretur: iam filio satisfactum est. Debuisti, inquit, me rogare, ut ipse praestarem; debuisti illum ad me perducere; debuisti reconciliationem temptare, non famam pietatis ex nostra captare discordia. Fortasse ego, cum egerem, fratrem rogassem, si tu non fuisses; fortasse ille me rogasset, si tu non fuisses; poterit nobis convenire, si non fuerit in medio quem potius miseri contumaces rogent. 25  HERMAGORAS in hac controversia transit a prooemio in narrationem eleganter, rarissimo quidem genere, ut eadem res transitus esset, sententia esset, schema esset, sed, ut Latroni placebat, schema quod vulnerat, non quod titlllat: *** Ex altera parte transit a prooemio in narrationem GALLIO et ipse per sententiam sic: quidni filium mihi nolim cum isto communem esse, cum quo utinam communem nec patrem habuissem? DIOCLES CARYSTIUS illum sensum a Latinis iactatum bav1554.19 r dixit brevissime, rarissimo genere, quod sententias verbis (duobus) consummat (nec enim paucioribus potest): *** EUCTEMON, levis declamator sed dulcis, dixit nove et amabiliter illum aeque ab omnibus vexatum sensum, quo reconciliatio fratrum temptatur: ***
Seneca Maior HOME



Seneca Maior, Controversiae, 1, Praefatio <<<     >>> Casus II
monumenta.ch > Seneca Maior > 1

© 2006 - 2024 Monumenta Informatik